Budaya Jawa, sing wis ngrembaka atusan taun, ora mung ngandhut nilai-nilai luhur ing babagan seni, tradhisi, lan tata krama. Nanging, uga ana piwulang kang jero babagan nglestantunan lingkungan alam. Ajaran-ajaran iki, sanajan ora ditulis kanthi format ilmiah modern, dumunung ing crita rakyat, parikan, kidung, lan tata cara urip masyarakat Jawa saben dinane. Nguri-uri lingkungan dudu mung masalah saiki, nanging wis dadi bagiane saka kearifan lokal sing kudu diterusake.
Salah siji konsep penting ing budaya Jawa yaiku "Hamemayu Hayuning Bawana". Maknane luwih saka mung "njaga kebecikan jagad". Iki nglambangake tanggung jawab manungsa kanggo njaga keseimbangan lan keharmonisan kabeh makhluk lan lingkungan. Yen jagad iki tentrem lan subur, mula urip manungsa uga bakal tentrem lan makmur. Konsep iki minangka dhasar kanggo ngadhepi masalah lingkungan sing saya gedhe saiki.
Wong Jawa biyasane duwe sesambungan kang luwih cedhak karo alam. Alas, gunung, kali, lan sawah ora mung dipandhang minangka sumber daya sing bisa dieksploitasi. Nanging, uga minangka papan sing kudu dihormati. Ana pirang-pirang ritual lan upacara sing dilakoni kanggo nyuwun berkah saka alam lan uga kanggo ngucapake matur nuwun. Contone, upacara selamatan sadurunge nandur utawa panen ing sawah. Iki nuduhake yen masyarakat Jawa nduwe rasa syukur lan rasa tanggung jawab marang alam sing nyukupi kebutuhane.
Tembung "Nguri-uri" tegese njaga, ngopeni, lan nglestantunan. Dadi, nguri-uri lingkungan tegese kita wajib njaga alam supaya tetep lestari lan bisa dinikmati dening generasi sabanjure. Ing konteks budaya Jawa, iki bisa katon saka macem-macem praktik kayata:
Kecendhungan masyarakat Jawa kanggo nandur tetuwuhan ing sakubenge omah iku dudu mung kanggo kaendahan utawa woh-wohan. Nanging, uga minangka wujud ngopeni alam lan njaga kelestarian. Tanduran sing ditandur bisa ngasilake oksigen, ngresiki udara, lan nyegah banjir lan longsor. Kebun cilik ing ngarep utawa mburi omah iku minangka cerminan tresna marang alam.
Tradisi gotong royong ing masyarakat Jawa, kalebu ing babagan resik-resik lingkungan, isih bisa ditemoni. Lingkungan sing resik iku penting kanggo kesehatan lan kesejahteraan. Kegiatan resik-resik kali, selokan, utawa lapangan minangka wujud partisipasi aktif masyarakat kanggo njaga alam ing sakiwa tengene. Aksi iki nuduhake semangat kebersamaan lan tanggung jawab kolektif.
Banyu dianggep suci lan sumber urip ing akeh budaya, kalebu budaya Jawa. Ana situs-situs mata air utawa sumber banyu sing dianggep keramat lan dijaga kelestariane. Masyarakat dianjurake kanggo ora ngrusak utawa nyemari sumber banyu. Mulai saka ora mbuwang sampah sembarangan ing kali nganti njaga resiké area mata air.
Wong Jawa biyasane duwe pemahaman kang apik babagan siklus alam, kayata mangsa udan lan mangsa ketiga, sarta wektu sing pas kanggo nandur lan panen. Pangerten iki ngijini masyarakat kanggo urip selaras karo alam lan ora nglawan kekuatane. Contone, ora nandur ing mangsa ketiga sing bakal nyebabake gagal panen.
Saiki, nalika tantangan lingkungan kaya perubahan iklim, polusi, lan ilangipun biodiversitas saya gedhe, ajaran-ajaran leluhur Jawa kasebut dadi luwih relevan. Kita bisa sinau saka kearifan lokal iki kanggo ngadhepi masalah global. Nguri-uri lingkungan ora mung tugas pemerintah utawa organisasi lingkungan. Nanging, tugas saben individu, kanthi wiwit saka laku kang prasaja ing lingkungan kita dhewe. Kanthi ngelingi lan nglakoni piwulang leluhur, kita bisa njaga bumi iki supaya tetep lestari lan bisa nyukupi kabutuhan kita lan generasi sing bakal teka. Lingkungan sing resik lan sehat iku dadi dhasar kabecikan lan karaharjan urip.